Χρονολόγιο των
Βαλκανικών Πολέμων από το Περιοδικό Ιστορικά της εφημερίδας Ελευθεροτυπια, 30/3/2000, σ. 11
1912
Θρίαμβος του Βενιζέλου και των Φιλελευθέρων στις εκλογές
(12.3). Υπογράφεται η ελληνοβουλγαρική συνθήκη συμμαχίας (16.5). Η Σόφια
καθίσταται άτυπο κέντρο μιας τριμερούς συμμαχίας, Βουλγαρίας - Σερβίας και
Ελλάδας - Βουλγαρίας (Ιούν.). Η Αυστρία παρεμβαίνει διπλωματικά προς τις
ευρωπαϊκές δυνάμεις με σκοπό να αναλάβουν μεσολαβητικές πρωτοβουλίες ανάμεσα
στην Τουρκία και τα κράτη της Βαλκανικής (14.8). Συλλαλητήρια στη Σάμο με
αίτημα την απομάκρυνση του τουρκικού στρατού (20, 22.8). Θερμή διαδήλωση
Αθηναίων στους Στύλους του Ολυμπίου Διός υπέρ των εθνικών δικαίων (26.8).
Επιστράτευση των Τούρκων στη Θράκη (13.9). Η Ελλάδα κηρύσσει επιστράτευση (17.9).
Υπογράφεται η ελληνοβουλγαρική στρατιωτική συμφωνία (22.9). Το Μαυροβούνιο
κηρύσσει τον πόλεμο στην Τουρκία, μετά την αποτυχία να διαρρυθμιστούν νέα
σύνορα ανάμεσα στα δύο κράτη (25.9). Οι πρεσβευτές της τριπλής συμμαχίας
(Ελλάδας, Βουλγαρίας και Σερβίας) προβαίνουν σε κοινό διάβημα προς το τουρκικό
υπουργείο των Εξωτερικών: να ανακληθεί η επιστράτευση, να θεσπιστούν μέτρα υπέρ
των εθνικών μειονοτήτων των τριών, που ζουν στην τουρκική επικράτεια - η
Τουρκία αρνείται (30.9). Οι τρεις πρεσβευτές αποχωρούν από την
Κωνσταντινούπολη, κηρύσσεται ο πόλεμος των Βαλκάνιων συμμάχων εναντίον της
Τουρκίας (4.10). Ο στρατός της Θεσσαλίας εισχωρεί εντός των εχθρικών συνόρων
(5.10). Ο ελληνικός πολεμικός στόλος εντός διμήνου απελευθερώνει τα νησιά του
Αιγαίου (8.10-20.12). Ο ελληνικός στρατός επιχειρεί κυκλωτικές κινήσεις στα
στενά του Σαραντάπορου. Παρά τις απώλειες και τις ατέλειες στην επιχείρηση, οι
Τούρκοι υποχωρούν και εγκαταλείπουν το πυροβολικό τους στη μάχη (9.10). Η 4η
μεραρχία καταλαμβάνει τα Σέρβια (10.10). Μονάδες ελληνικού στρατού μπαίνουν
στην Κοζάνη, ενώ η εμπροσθοφυλακή στρατοπεδεύει στον Αλιάκμονα (11.10).
Απελευθερώνεται η Κατερίνη από την 7η και η Βέροια από τη 2η
μεραρχία (16.10). Οι ελληνικές δυνάμεις εκμεταλλεύονται το σκοτάδι και
αιφνιδιάζουν τον τουρκικό στρατό στα Γιαννιτσά - σοβαρή ήττα των Τούρκων με
πολλούς αιχμαλώτους και ομήρους, αλλά και πλούσιο πολεμικό υλικό στα χέρια των
Ελλήνων. Υποχώρηση των Τούρκων προς τη Θεσσαλονίκη (19-20.10). Καταλαμβάνεται η
Πρέβεζα (21.10). Μάχη στα Πέντε Πηγάδια (23-30.10). Η Θεσσαλονίκη παραδίδεται
στον ελληνικό στρατό και την επομένη ο διάδοχος Κωνσταντίνος εισέρχεται στην
πόλη (27-28.10). Η Φλώρινα στα χέρια του ελληνικού στρατού (7.11).
Απελευθερώνεται και η Καστοριά από μια ίλη ιππικού (10.11). Υπογράφεται ανακωχή
στη Τσαλτάλτζα μεταξύ Τούρκων και Βουλγάρων, οι οποίοι εκπροσωπούν και τους
Σέρβους και Μαυροβούνιους. Η Ελλάδα συνεχίζει τον πόλεμο μόνη της (20.11).
Πρώτη επίθεση για την κατάληψη των Ιωαννίνων (29.11-11.12). Ναυμαχία της Έλλης
με νικητή το θωρηκτό Αβέρωφ (3.12). Μάχη της Κορυτσάς (4-7.12).
1913
Ναυμαχία της Λήμνου με νικητή πάλι το Αβέρωφ (5.1). Ο
Βενιζέλος αποθεώνεται επισκεπτόμενος τη Θεσσαλονίκη (25.1). Οι Τούρκοι
παραδίδουν τα Ιωάννινα στους Έλληνες (22.2). Ο βασιλιάς Γεώργιος δολοφονείται
στη Θεσσαλονίκη (5.3) και νέος βασιλιάς ορκίζεται ο διάδοχος Κωνσταντίνος
(11.3). Υπογράφεται ελληνοσερβική στρατιωτική σύμβαση (1.5). Με τη συνθήκη του
Λονδίνου η Τουρκία αποδέχεται τα σύνορα που απέφερε ο Α΄ Βαλκανικός Πόλεμος
(17.5). Υπογράφεται στη Θεσσαλονίκη η σημαντική ελληνοσερβική συνθήκη ειρήνης,
φιλίας και αμοιβαίας προστασίας, με την οποία ουσιαστικά τα δύο μέρη υιοθετούν
μέτωπο εναντίον της Βουλγαρίας, σε περίπτωση που η τελευταία επιδείξει εχθρική
στάση εναντίον τους (19.5). Οι Βούλγαροι επιτίθενται αιφνιδιαστικά εναντίον
ελληνικών αποσπασμάτων στις Ελευθερές και στη Νιγρίτα (16.6). Μάχη του Κιλκίς -
Λαχανά με σπουδαία νίκη των ελληνικών στρατευμάτων σε βάρος των βουλγαρικών που
υποχώρησαν (19-21.6). Η μάχη της Δοϊράνης ολοκληρώνει την επικράτηση των
Ελλήνων (22-23.6). Ο ελληνικός στρατός περνά τα περάσματα του Μπέλες (24-26.6).
Το Σιδηρόκαστρο στους Έλληνες (27.6). Ο ελληνικός στρατός διαβαίνει τα στενά
της Κρέσνας (8-11.7). Τελειώνουν οι εχθροπραξίες (18.7). Η συνθήκη του
Βουκουρεστίου θέτει τέλος στο Β΄ Βαλκανικό Πόλεμο (28.7). Τα σύνορα της Ελλάδας
με τη Βουλγαρία είναι στην κορυφογραμμή του Μπέλες και στις εκβολές του Νέστου.
Η εικόνα των
Βαλκανικών Πολέμων μέσα από σημειώσεις και γράμματα στρατιωτών που σώζονται στο
Ε.Λ.Ι.Α. (τα περισσότερα έχουν δημοσιευθεί στον τόμο Ημερολόγια και γράμματα
από το μέτωπο: Βαλκανικοί Πόλεμοι 1912 - 1913, επιμ. Λύντια Τρίχα, Αθήνα 1993):
Σήμερον αντελήφθην όλην την αγριότητα του πολέμου.
Χανούμισες και παιδιά έκλαιγαν. Κάτοικοι ετυφεκίζοντο ωσάν να ήσαν τρυγώνια. Τα
σπίτια απ΄ άκρου εις άκρον εκαίγοντο. Φρίκη φρίκη! …
Βασίλειος Βελισσάριος, 7
Δεκεμβρίου 1912
… Απελπισία μάς κατέχει όλους διά την συμφοράν. Η νίκη
ουδεμίαν ευχαρίστησιν μάς επροξένησεν. Πάντες σχεδόν οι αξιωματικοί εφονεύθησαν
ή ετραυματίσθησαν. Εκ της τοιαύτης καταστροφής διεσώθην μόνον τη βοηθεία του
Θεού. Εύχομαι να τελειώση έως εδώ η προέλασίς μας και ο πόλεμος, διότι αν εξακολουθήση
ουδείς θα διασωθή.
Δημήτριος Δάρας, 16 Ιουλίου 1913
… Κρύο φοβερόν. Απελπισία. Τι θα γίνη το χάλι μας και εγώ
δεν γνωρίζω. Οι στρατιώται στερούνται άρτου. Από την πείνα εχάλασεν η όψις των.
Είναι αξιολύπητοι οι δυστυχείς. Εγώ ευτυχώς επαιτών με τα χρήματα εις το χέρι
και παρακαλών εξοικονομούμαι από άρτον. Εκοιμήθην εις οικίαν χωρικού αναμίξ
μετ΄ αγελάδων και βουβάλων. Εκοιμήθην ωραία και ζεστά …
Βασίλειος Βελισσάριος, Οκτώβριος
1912
… Ώρα αφίξεως εις Ξάνθην 6ην μ.μ. καταυλισμός,
πλήθος προς υποδοχήν έξω της πόλεως με μεγάλας ελληνικάς σημαίας, ενθουσιασμός
άφθαστος, ζητωκραυγαί, συγκινήσεις, δάκρυα, περιπτύξεις, ασπασμοί χειρών με
διαφόρους, επιφωνήσεις ων πρωτοστάτη το "Χριστός Ανέστη αδελφάκια
μας". Οθωμανοί ενθουσιασμένοι εξ ίσου, χανούμισαι αμιλώνται τας Ελληνίδας
εις έκφρασιν ενθουσιασμών …
Πετρόπουλος Πετροπουλάκης, 12
Ιουλίου 1913
… Ομολογώ ότι είναι ίσως η συγκινητικωτέρα στιγμή του βίου
μου. Ρίγη ενθουσιασμού διατρέχουν τα σώματα όλων μας. Η μικρά Ελλάς έγινεν
πλέον μεγάλη και εργαζομένη τώρα θέλει καταστή σεβαστή και αγαπητή εις όλους.
Δεν πρέπει να κοιμηθώμεν επί των δαφνών μας, αλλά πρέπει να εργασθώμεν, να
εργασθώμεν φοβερά …
Κωνσταντίνος Βάσσος, 26 Ιουλίου
1913
… Η σημερινή γενεά απέκτησε πλέον δικαιωματικά τον τίτλο των
ενδοξωτέρων προγόνων. Εγίναμε ένδοξοι απόγονοι! Οι μεταγενέστεροι θα ομιλώσι
περί ημών "οι πρόγονοί μας του 1912-13"! Λησμονούμεν όλους τους
κόπους, τας στερήσεις και τας θυσίας άς υπέστημεν. Οι καρποί, και οι υλικοί
αλλά προπάντων οι ηθικοί, ήσαν αντάξιοι αυτών …
Ιπποκράτης Παπαβασιλείου, 27
Ιουλίου 1913
Θεατρικά και λαϊκά τραγούδια των Βαλκανικών (απόσπασμα από
το ομότιτλο άρθρο του Γιωργου Παπαδακη στο
Περιοδικό Ιστορικά της εφημερίδας Ελευθεροτυπια, 30/3/2000, σ. 48-49.
Οι επιθεωρήσεις "Πολεμικό Πανόραμα",
"Μεταξουργιώτικο Νταβαντούρι" και "Πολεμικά Παναθήναια"
πρώτες έπαιξαν τα φλογερά θούριά τους, έτσι ώστε - όπως γράφει ο Φώτος Πολίτης
- "κάθε στρατιώτης και κάθε ναύτης, μη ευρίσκων κατάλληλα και εύκολα
τραγούδια διά να εκφράσει τα συναισθήματά του και τα της τερπνής μνήμης πολεμικά
βάσανα, κατέφευγεν εις τις καντσονέττες των Παναθηναίων και του Πανοράματος και
όταν κάθε Έλλην αξέγνοιαστος πλέον, μετά την λύσιν των δυσκόλων προβλημάτων που
εγέννησεν ολόκληρον έτος πολεμικής εξεγέρσεως, ενετρύφα εις την ευκόλου
εμπνεύσεως εξύμνησιν των κατορθωμάτων, που ανέκρουαν αι επιθεωρήσεις, όπως
ευχαρίστως ξαναδιαβάζει κανείς πέντε και έξ φοράς ενθουσιώδη κριτικήν ενός
ιδικού του έργου".
(…) Το Σαραντάπορο άστραψε τα Γενιτσά καήκαν
Και πρώτα τα ευζωνάκια μας στη Σαλονίκη
μπήκαν. (…)
Ο Κώτσος μας στην Ήπειρο ξεκίνησε και φτάνει
- γεια σας μωρέ φαντάροι -
Τα Γιάννενα να πάρει.
Κτυπάν οι κανονιέρηδες και πέφτει το Μπιζάνι
Και γίνεται ντιβάνι. (…)
Πολύβιου Δημητρακόπουλου,
Παναθήναια 1913
Το παρακάτω πατριωτικό τραγούδι με τίτλο "Αλβανία"
εκτελούσε από τη σκηνή της επιθεώρησης Παναθήναια, 1913, η Μαρίκα Κοτοπούλη.
Αναφέρεται στην αναγνώριση της αλβανικής ηγεμονίας και σατιρίζει της
αυθαιρεσίες και κακοπιστίες στη Θεσσαλονίκη, αποτέλεσμα των οποίων ήταν ο
ελληνοβουλγαρικός πόλεμος.
Σαράντα κλέφτες φτάσανε - (ντάλε μίρε ντάλε)
(…) Στο Κουραμπιέδες είπανε να παν να
πολεμήσουν
Και είπε το Κυβέρνηση πως νούκου το
Κουνήσουν.
Δεν πρέπει και το Κουραμπιέ να πάει στο
Παγγαίο
Είν΄ εδώ πέρα χρήσιμο, εδέ και αναγκαίο …
Στο Σαλονίκη οι Βούλγαροι, δεν λογαριάζουν
νόμους
Εδέ λαγούμια φκιάνανε εδέ και υπονόμους.
Να ρθούν και στην Ομόνοια, που ξέρουν και το
τέχνη,
Υπόνομο παστρέψουνε, όπου βρωμάει και
ζέχνει! …
Κουραμπιέδες έλεγαν του φυγόστρατους και ιδίως τους
φυγοπόλεμους στρατιώτες που παρέμεναν με διάφορες προφάσεις στα σπίτια τους.
Ιδού και ένα ακόμη τραγούδι των Πολεμικών Παναθηναίων του 1913 που βγήκε μετά
την ήττα των Βουλγάρων στο Παγγαίο. Έχει τίτλο ο "Βουλγαράκος". Ένας
άγριος κομιτατζής Βούλγαρος εμφανίζεται ως μαθητής - μπεμπές, με τη δασκάλα του
και τραγουδά, στον ήχο ενός παιδικού τραγουδιού της εποχής (Πού είν΄ η
Μαργαρίτα - γκέο, γκέο, γκέο).
Γύρευε το Παγγαίο
Γκέο, γκέο, γκέο
Η Βουλγαριά μονάχη
Νάχη - νάχη - νάχη
Μα φαγε απ΄ τους Κουμπάρους
Σμπάρους - σμπάρους - σμπάρους
Και γίνηκ΄ η ρεκλάμα
Κλάμα - κλάμα - κλάμα.
Τραβούν από τη Θράκη
Ράκη - ράκη - ράκη
Και παν κατά τη Σόφια
Ψόφια - ψόφια - ψόφια (…)
Κουμπάρους έλεγαν τους ευζώνους και κατόπιν ολόκληρο το
στράτευμα. Κουμπάρο δε κατ΄ εξοχήν έλεγαν το βασιλιά Κωνσταντίνο.