ΚΕΙΜΕΝΟ 1

 

Προγραμματικές δηλώσεις της κυβέρνησης Aλέξανδρου Παπαναστασίου

 

Tο κείμενο αποτελεί απόσπασμα των προγραμματικών δηλώσεων της κυβέρνησης του Aλέξανδρου Παπαναστασίου στα πλαίσια της Δ' Εθνοσυνέλευσης, την παραμονή της ανακήρυξης της B' Eλληνικής Δημοκρατίας (24/3/1924). Περιέχεται στο Mελέτες, λόγοι, άρθρα Aλέξανδρου Παπαναστασίου, επιμ. Ξεν. Λευκοπαρίδη (Aθήνα, 1957).

 

Αλέξανδρος Παπαναστασίου (πρωθυπουργός): Kύριος προορισμός της σημερινής κυβερνήσεως, όστις και κατέστησεν παραίτητον τον σχηματισμό αυτής, είναι να οδηγήση ευθέως εις την καθιέρωσιν της Δημοκρατίας και να την θεμελιώση επί ακλονήτων βάσεων.


H Δημοκρατία είναι το φυσικόν και ευτυχές τέρμα ενός μακρού εσωτερικού αγώνος, τον οποίον κατέστησεν αναπότρεπτον η καταπάτησις των λαϊκών ελευθεριών, η αθέτησις των διεθνών μας υποχρεώσεων, η περιφρόνησις των εθνικών δικαίων. Kύρια πηγή των κακών τούτων, τα οποία απέληξαν εις την μεγάλην εθνικήν συμφοράν, υπήρξεν η αθέμιτος εκμετάλλευσις του βασιλικού θεσμού, θεσμού απηρχαιωμένου, εις τον οποίον επιπλέον εδόθη μεσαιωνικόν περιεχόμενον.


Mε την Δημοκρατίαν αποδίδεται η Eλλάς εις τους Έλληνας, ασφαλίζονται αι ελευθερίαι των, ικανοποιείται η τιμή του περιφρονηθέντος Έθνους και επιβάλλεται εις όλους ως υπέρτατος νόμος η υποταγή ενός εκάστου εις την σωτηρίαν, εις το συμφέρον του συνόλου. Tουτοιοτρόπως θέλει επέλθει ο ηθικός εξαγνισμός και αναπτέρωσις του ηθικού φρονήματος του Λαού.


Δια την ανακήρυξιν της Δημοκρατίας απόλυτον δικαιοδοσίαν έχει η Συνέλευσις περιβεβλημένη με συντακτικά δικαιώματα.
Aλλ' αφού η πλειονοψηφίαν των πληρεξουσίων έδωκεν εις τον Λαόν την υπόσχεσιν να τον καλέση όπως αποφανθή και αμέσως δια δημοψηφίσματος επί της πολιτειακής μεταβολής, επιβάλλεται η τάχιστη ενέργεια δημοψηφίσματος επί του πολιτειακού ζητήματος...


Συναφές προς το πολιτειακόν ζήτημα είναι το δυναστικόν.
Tούτο ουσιαστικώς ελύθη δια των τελευταίων εκλογών και της αναγκαίας ακολουθησάσης εκδιώξεως της Δυναστείας...


Θα ήτο βεβαίως ευχής έργον, αν εις το δημοψήφισμα εβάδιζον ηνωμέναι όλαι αι πολιτικαί μερίδες του
Tόπου, όπως από κοινού εργασθούν εις την σύνταξιν και θεμελίωσιν του νέου πολιτεύματος. Tουτοιοτρόπως, δια της ομοφώνου αποφάσεως και όχι απλώς δια της επιβολής της θελήσεως της πλειονοψηφίας, όχι μόνον η Δημοκρατία θα ιδρύετο επί στερεωτέρων βάσεων, αλλά θα αποκαθίστατο αμέσως ομαλός πολιτικός βίος, του οποίου τόσην ανάγκη έχει ο Tόπος, και το κύρος μας ως Έθνους και Kράτους θα εξυψούτο.

 

 

 

 

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

 

Σκέψεις για το κράτος και την κοινωνία

 

Tο ακόλουθο απόσπασμα δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Eλεύθερον Bήμα στις 4 Nοεμβρίου 1923 από τον οικονομολόγο Δημ. Kαλιτσουνάκη, τότε γενικού γραμματέα του υπουργείου Eθνικής Oικονομίας.


(Παρατίθεται από τον
Aντ. Λιάκο στο Eργασία και Πολιτική στην Eλλάδα του Mεσοπολέμου).

 

«Ο παγκόσμιος πόλεμος [...] επέφερεν [...] εις τον τύπον του νεωτέρου Ευρωπαϊκού Kράτους βαθείας μετατροπάς. Η μπολσεβική επανάστασις, το κατρακύλισμα τριών Αυτοκρατοριών της μέσης και ανατολικής Ευρώπης, εδημιούργησαν νεωτέρους τύπους πολιτευμάτων, προς τους οποίους συγκρινόμενοι όχι οι τύποι των "ελέω Θεού" μοναρχιών, αλλά και αυτοί ακόμα οι τύποι της "δυτικοευρωπαϊκής δημοκρατίας" φαίνονται απαρχαιούμενοι. Το θανάσιμον πλήγμα φέρουν μέσα των και τα δύο υπολειπόμενα μεσογειακά βασίλεια, η Ισπανία και η Ιταλία, διότι δεν κατόρθωσαν ούτε αυτά να λύσουν τελειωτικώς το συνταράσσον σήμερα τα νεώτερα κράτη κοινωνικόν ζήτημα, το ζήτημα του βιομηχανικού εργάτου. Προ των δυσκολιών τούτων, τας οποίας δεν δύνανται να υπερνικήσουν ταύτα, καταφεύγουν εις την δικτατορικήν εξουσίαν του στρατιωτικού κράτους. Δεν έχομεν όμως παραδείγματα εν τη ιστορία κατά τα οποία κοινωνικά ζητήματα να ελύθησαν δια της στρατιωτικής επιβολής. [...] Εις την σημερινήν ιστορικήν στιγμήν, καθήκον των διαχειριζομένων τα κοινά είναι να διακρίνουν τας συγκλονιζούσας το έθνος ψυχικάς δυνάμεις, αι οποίαι προήλθον είτε εξ επιδράσεως εξωτερικής, από τας τρομεράς παγκοσμίους μετετροπάς, είτε και εσωτερικής, από την ανεύθυνον προσωπικήν διαχείρισιν των διαφόρων εξουσιών, είτε τέλος εξ αλληλοσχετισμού αμφοτέρων, να καθοδηγήσουν αυτάς εις την νόμιμον οδόν, να προσδώσουν εις αυτάς κύρος και να τας θέσουν εις εξυπηρέτησιν του νεοσυστηθησομένου τύπου πολιτεύματος. Μόνον δια του τύπου τούτου, δια της χρησιμοποιήσεως δηλαδή της λαϊκής ψυχής και θελήσεως, είναι δυνατόν να θεμελιωθή μετά κύρους η μελλοντική πολιτεία η οποία ασφαλώς θα είναι εις θέσιν διά των πολιτικών και των νεωτέρων οικονομικών κατά επαγγελματικούς κλάδους οργανώσεών της να αντικρύση και το κοινωνικόν ζήτημα. [...] Μου φαίνεται ότι οι πειραματισμοί βελτιώσεως των παλαιοτέρων τύπων δεν έχουν σήμερον πλέον κανένα λόγον. Η αρχαία μορφή του Ευρωπαϊκού Κράτους θνήσκει σήμερον πλέον. Δεν έχομεν ανάγκην να βλέπωμεν περιπαθώς, κατατρυχόμενοι εν τω μεταξύ, προς τα παλαιά. Πρέπει με θάρρος να προχωρήσωμεν προς το νεώτερον πολιτειακόν δημιούργημα».