ΕΛΛΗΝΟΪΤΑΛΙΚΕΣ
ΣΧΕΣΕΙΣ 1939
ΚΕΙΜΕΝΟ 1
Αποσπάσματα από την
απόρρητη έκθεση του Αλέξανδρου Παπάγου προς τον Ιωάννη Μεταξά στις 27/12/1939
με αντικείμενο την προετοιμασία της διπλωματικής και στρατιωτικής άμυνας (Ιστορικό
Αρχείο ΥΠΕΞ, φάκελος «Ελληνοϊταλικές σχέσεις»):
Ο Στρατηγός Gamelin (σ.σ. αρχιστράτηγος των αγγλογαλλικών
δυνάμεων) με επεφόρτισε να σας γνωρίσω ότι κατόπιν των δοθεισών εγγυήσεων
Αγγλίας και Γαλλίας βοήθεια προς την Ελλάδα θέλει παρασχεθή πλήρης όση και
οπόταν η Ελληνική Κυβέρνησις ήθελε κρίνει
ταύτην ως επιβαλλομένην εκ των περιστάσεων … Θα επεθύμει, επαναλαμβάνω,
ο στρατηγός Gamelin να έχη τας αντιλήψεις σας σχετικώς με την γενικήν
κατάστασιν η οποία θα ηδύνατο να διαμορφωθεί εις τα Βαλκάνια, περί του πώς
θέλετε υμείς το ζήτημα της Συμμαχικής προς την Ελλάδα βοηθείας και κατά τινα
τρόπον, ουδενός διεγείροντα υποψίας, θα ηδύνατο να προπαρασκευασθή η βοήθεια
αύτη ώστε να δύναται να παρασχεθή αμέσως ευθύς ως ήθελε ζητήσει ταύτην η Ελλάς
… Απήντησα ως εξής: Νομίζω δεν αποκλείεται να επεκταθή ο πόλεμος εις τα
Βαλκάνια καίτοι επί του παρόντος ουδέν σχετικόν τεκμήριον έχομεν. Εν τοιαύτη
περιπτώσει δεν αποκλείεται να ευρεθή και η Ελλάς αναμεμειγμένη εις τον εν τη
Βαλκανική Χερσονήσω πόλεμον είτε αυτομάτως, αμυνομένη της ανεξαρτησίας της,
είτε εκπληρούσα συμμαχικάς της υποχρεώσεις, είτε εάν θα έκρινεν τούτο σκόπιμον
η Ελληνική Κυβέρνησις … Πάντως ήδη διαφαίνεται ότι η συνεπεία της ιταλικής
ενεργείας επέκτασις του πολέμου εις τα βαλκάνια φαίνεται πολύ περισσότερον
απίθανος από την συνεπεία Ρωσικής, Ρωσογερμανικής ή και γερμανικής ενεργείας
τοιαύτην, εις ην θα μετείχον πιθανώς και έτερα κράτη, ως η Ουγγαρία, εκούσα –
άκουσα, ιδίως δε η Βουλγαρία. (…)
… Πρώτον. Η αποτελεσματική βοήθεια ήτις πρέπει να μας παρασχεθή
είναι η … ενίσχυσις δι΄ οργανωμένων αεροπορικών δυνάμεων και αντιαεροπορικών
τοιούτων … Δεύτερον. Παροχή ναυτικής βοηθείας προς εξασφάλισιν των διά θαλάσσης μεταφορών μας (περίπτωση ιταλικής
εισβολής). Τρίτον. Εξασφαλιζομένης της επιστρατεύσεως και συγκεντρώσεώς του ο
ελληνικός στρατός θα παρέξη όλον τον απαιτούμενον χρόνον διά της προς ενίσχυσίν
του αποβίβασιν συμμαχικών δυνάμεων ( …)
… Πάντως προκειμένου περί των ζητημάτων μελετών και
προπαρασκευής της εν γένει Συμμαχικής βοηθείας πρέπει να σας καταστήσω γνωστόν
ότι η Ελλάς μέχρι της αναμίξεώς της εις τον πόλεμον θα ακολουθεί πολιτικήν
ουδετερότητος και επομένως θα ήτο σκόπιμον όπως αι συνεννοήσεις και
προπαρασκευαί γίνωσι κατά τρόπον και εις έκτασιν τοιαύτην ώστε να μη εγερθώσιν
υπόνοιαι ούτε παρά τοις φίλοις ούτε παρά τοις πιθανοίς εχθροίς της Ελλάδος. Διά
τούτο, ως ήρχισαν αύται διά της επαφής των ενταύθα Ακολούθων Αγγλίας και
Γαλλίας μετ΄ εμού και της σήμερον τοιαύτης μεθ΄ υμών ως αντιπροσώπου της
Συμμαχικής Ανωτάτης Διοικήσεως, είναι ο καλλίτερος τρόπος ο εξασφαλίζων τον
προαναφερθέντα σκοπόν. Εξ άλλου ο από τούδε πληρέστερος εξοπλισμός της Ελλάδος,
η οποία αν θα πολεμήση θα πολεμήση εις το πλευρό των συμμάχων, διά παροχής
υλικών επί πιστώσει, διά της αποδόσεως των αεροπλάνων της κλπ., είναι μία από
τας καλλιτέρας βοηθείας εκ μέρους των Συμμάχων καθ΄όσον πάσα πίστωσις χρόνου,
ήτις εν τω μεταξύ θα παρέχηται, θα χρησιμοποιήται διά την καλλιτέραν οργάνωσιν
και καλλιτέραν εν δεδομένη στιγμή χρησιμοποίησιν τούτων.
ΚΕΙΜΕΝΟ 2
Απόσπασμα από την
απόρρητη έκθεση του Αλέξανδρου Παπάγου προς τον Ιωάννη Μεταξά στις 13/3/1940 με
αντικείμενο την ετοιμότητα της στρατιωτικής άμυνας (Ιστορικό Αρχείο ΥΠΕΞ,
φάκελος «Ελληνοϊταλικές σχέσεις»):
… Εάν η Ιταλία παραμένη υπόπτως ουδετέρα θα είμεθα
υποχρεωμένοι αφ΄ ενός μεν να αφήσωμεν έναντι της Αλβανίας τας διά την
επιτήρησιν των εν ταύτη ιταλικών δυνάμεων αναγκαιούσας δυνάμεις, αφ΄ ετέρου δε
να διαφυλάξωμεν δυνατότητας αποστολής των απαιτουμένων ενισχύσεων, όταν παραστή
ανάγκη.
Εάν η Ιταλία είναι αντίπαλος ημών η κατάληψις της Αλβανίας
φαίνεται αναγκαία διότι. Α) Η θέσις της Αλβανίας ασκεί απειλήν άμεσον επί των
κατά ξηράν συγκοινωνιών μας ου μόνον από αέρος αλλά και δι΄ επιγείων δυνάμεων.
Β) Είναι ωφέλιμον να εκκαθαρίσωμεν το ταχύτερον μιαν εχθρικήν εστίαν εν τω εσωτερικώ
της βαλκανικής ήτις θα ηδύνατο συν τη προόδω των επιχειρήσεων να μας
δημιουργήση δυσκολίας, να μας απορροφήση δυνάμεις κλπ. γ) Απαλλασσόμενοι της
Αλβανίας θα επανακτήσωμεν μέγα μέρος των προς ταύτην διατιθεμένων δυνάμεων διά
να τας διαθέςωμεν αλλαχού. Οι ανωτέρω λόγοι δικαιολογούσι την κατ΄ Αλβανίας
αποφασιστικήν επέμβασιν επί τοσούτον περισσότερον όταν πρόκειται περί της
συνεργασίας της Βουλγαρίας μετά των αντιπάλων μας. Είναι απαραίτητον και
ενταύθα όπως, ίνα μη προκαταληφθώμεν υπό του αντιπάλου, αρχίσωμεν εγκαίρως (άμα
τη ενάρξει λήψεως μέτρων εν Αλβανία υπό του αντιπάλου) από κοινού την λήψιν
μέτρων (επιστράτευσις, συγκέντρωσις, πρόσκλησις Αγγλογάλλων, εκκαθάρισης της
Βουλγαρίας) ως ταύτα καθωρίσθησαν εις την παράγραφον 12γ διά περίπτωσιν
αντιμετωπίσεως των από βορρά εισβολέων.
ΚΕΙΜΕΝΟ 1
Επιστολή του Έλληνα
πρεσβευτή στο Βερολίνο Αλέξανδρου Ρίζου Ραγκαβή προς τον Ιωάννη Μεταξά με
ημερομηνία 2 Σεπτεμβρίου 1940:
Αρ. Πρωτ. 4331 Βερολίνον
τη 2 Σεπτεμβρίου 1940
Κύριε Πρόεδρε,
Κατόπιν της υπ'
αριθ. 4271 αντί τηλ/τος αναφοράς μου από 26 Αυγούστου θεωρώ χρήσιμον να εκθέσω
Υμίν ωρισμένας απόψεις αίτινες μοι φαίνεται επιβεβλημένον να ληφθώσιν υπ' όψει
προς εκτίμησιν της καταστάσεως ην αντιμετωπίζει και θα αντιμετωπίση η Ελλάς εν
αμέσως προσεχεί μέλλοντι:
Θα περιορισθώ εις
γενικάς τινάς γραμμάς και πληροφορίας μη δυνάμενος ως εκ της λεπτότητος του
θέματος να εισέλθω εις λεπτομερείας, όσον και αν αύται είναι βαρυσήμαντοι.
1ον) Αφ'
ης ανεφάνησαν μετά το Ανακοινωθέν Στέφανι της 11ης Αυγούστου αι
μεταξύ Ελλάδος και Ιταλίας προστριβαί, κατέβαλα πάσαν προσπάθειαν όπως ρυθμίσω
την ενταύθα ενέργειάν μου κατά τρόπον ώστε ουδέν να πράξω το δυνάμενον να
εμφανίση ημάς ζητούντας επισήμως ή και ιδιωτικώς, ή έτι ακριβέστερον,
προσωπικώς, παρέμβασιν της Γερμανικής Κυβερνήσεως υπέρ ημών εν Ρώμη.
Τούτο επεβάλλετο εκ
δύο κυρίως λόγων:
α) ότι η Γερμανία,
σύμμαχος ούσα της Ιταλίας, θέτει ως βασικόν γνώμονα της στάσεώς της την
συμμαχικήν αλληλεγγύην. Αύτη δε υπαγορεύει όπως, μέχρις ου κριθή ο μεγάλος
αγών, ουδέν εξωτερικευθή ίχνος διαφωνίας, αντιθέσεως ή ασκήσεως επιβολής μεταξύ
των δύο συμμάχων
β) ότι η Ελλάς
διατελεί υπό την αγγλικήν εγγύησιν, τουτέστι υπό εγγύησιν του κυρίου και την
σήμερον μόνου αντιπάλου της Γερμανίας και ότι η εγγύησις αύτη, κατά φυσικόν
λόγον και κατά τας ενταύθα κρατούσας αντιλήψεις, αποτελεί, ως και άλλοτε
ανέφερα, ηθικόν πρόσκομμα φράσσον την οδόν προσφυγής εις την Γερμανίαν όπως
προστατεύση ημάς κατά του εξ Ιταλίας κινδύνου.
Αυτού Εξοχότητα
Κύριον Ιωάννην
Μεταξάν
Πρόεδρον Υπουργικού
Συμβουλίου
Υπουργόν επί των
Εξωτερικών
Αθήνας
ΚΕΙΜΕΝΟ 2
Διάγγελμα του Ιωάννη Μεταξά προς τον ελληνικό λαό (28-10-1940)
Προς τον ελληνικόν λαόν,
Η στιγμή επέστη που θα αγωνισθώμεν διά την ανεξαρτησίαν της
Ελλάδος, την ακεραιότητα και την τιμήν της. Μολονότι επεδείξαμεν την πλέον
αυστηράν ουδετερότητα και ίσην, προς όλους, η Ιταλία μη αναγνωρίζουσα εις ημας
το δικαίωμα να ζώμεν ως ελεύθεροι Έλληνες μου εζήτησεν σήμερον την 3ην πρωινήν
ώραν, την παράδοσιν τμημάτων του εθνικού εδάφους κατά την ιδίαν αυτής βούλησιν
ότι προς κατάληψιν αυτών η κίνησις των στρατευμάτων της. θα ήρχιζε την 6ην
πρωινήν. Απήντησα εις τον Ιταλόν Πρέσβυν ότι θεωρώ και το αίτημα αυτό καθ'
εαυτό και τον τρόπον με τον οποίον γίνεται τούτο ως κήρυξιν πολέμου της Ιταλίας
κατά της Ελλάδος.
Έλληνες,
τώρα θα αποδείξωμεν εάν είμεθα άξιοι των προγόνων μας και της ελευθερίας, την
οποίαν μας εξησφάλισαν οι προπάτορές μας. Όλον το Έθνος ας εγερθή σύσσωμον,
αγωνισθήτε διά την Πατρίδα, τας γυναίκας, τα παιδιά σας, και τα ιεράς μας
παραδόσεις.
Νυν υπέρ πάντων ο αγών
Ο Πρόεδρος της Κυβερνήσεως
Ιωάννης Μεταξάς
ΚΕΙΜΕΝΟ 3
Διάγγελμα του
Βασιλιά Γεωργίου Β΄ προς τον ελληνικό λαό (28-10-1940)
Προς τον ελληνικόν λαόν,
Ο πρόεδρος της Κυβερνήσεως ανήγγειλε προ ολίγου υπό ποίους
όρους ηναγκάσθημεν να κατέλθωμεν εις πόλεμος κατά της Ιταλίας,
επιβουλευθείσης την ανεξαρτησίαν της Ελλάδος.
Κατά την μεγάλην αυτήν στιγμήν είμαι βέβαιος, ότι κάθε Έλλην
και κάθε Ελληνίς θα επιτελέση το καθήκον μέχρι τέλους και θα φανή αντάξιος της
ενδόξου ημών ιστορίας.
Με πίστιν εις τον Θεόν και εις τα Πεπρωμένα της φυλής, το
Έθνος σύσσωμον και πειθαρχούν ως εις άνθρωπος θα αγωνισθή υπέρ βωμών και εστιών
μέχρι της τελικής νίκης.
Εν τοις ανακτόροις των Αθηνών τη 28η Οκτωβρίου 1940
Γεώργιος Β΄
ΚΕΙΜΕΝΟ 4
Ο γραμματέας του
ΚΚΕ Νίκος Ζαχαριάδης, ο οποίος είχε υποβληθεί από τον Μεταξά σε μία πολυετή
απομόνωση στις Φυλακές της Κέρκυρας καλεί τον ελληνικό λαό (Η επιστολή
δημοσιεύθηκε στον αθηναϊκό Τύπο με καθυστέρηση δύο ημερών. Θα ακολουθήσουν
μέχρι τον Ιανουάριο άλλες δύο επιστολές με διαφοροποιημένη γραμμή - ξεχωριστή
έντιμη ειρήνη - αλλά κατάσχονται και δεν δημοσιεύονται παρά μεταπολεμικά):
"Ανοιχτό γράμμα προς το λαό της Ελλάδας.
Ο φασισμός του Μουσολίνι χτύπησε την Ελλάδα πισώπλατα,
δολοφονικά και ξετσίπωτα με σκοπό να την υποδουλώσει και εξανδραποδίσει. Σήμερα
όλοι οι Έλληνες παλεύουμε για τη λευτεριά, την τιμή, την εθνική μας
ανεξαρτησία. Η πάλη θα είναι δύσκολη και πολύ σκληρή. Μα ένα έθνος που θέλει να
ζήσει πρέπει να παλεύει αψηφώντας τους κινδύνους και τις θυσίες. Ο λαός της
Ελλάδας διεξάγει σήμερα ένα πόλεμο εθνικοαπελευθερωτικό, ενάντια στο φασισμό
του Μουσολίνι. Δίπλα στο κύριο μέτωπο και ο κάθε βράχος, η κάθε ρεματιά, το
κάθε χωριό, η κάθε καλύβα, η κάθε πόλη, σπίτι με σπίτι, πρέπει να γίνει φρούριο
του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα.
Κάθε πράκτορας του φασισμού πρέπει να εξοντωθεί αλύπητα.
Στον πόλεμο αυτό, που τον διευθύνει η κυβέρνηση Μεταξά, όλοι μας πρέπει να
δώσουμε όλες μας τις δυνάμεις δίχως επιφύλαξη. Έπαθλο για τον εργαζόμενο λαό
και επιστέγασμα για το σημερινό του αγώνα πρέπει να είναι και θα είναι, μια
καινούργια Ελλάδα της δουλειάς, της λευτεριάς, λυτρωμένη από κάθε ξενική
ιμπεριαλιστική εξάρτηση, μ' έναν πραγματικά παλλαϊκό πολιτισμό.
Όλοι στον αγώνα, ο καθένας στη θέση του και η νίκη θα 'ναι
νίκη της Ελλάδας και του λαού της. Οι εργαζόμενοι όλου του κόσμου στέκουν στο
πλευρό μας.
Αθήνα 31 του Οχτώβρη 1940
Νίκος Ζαχαριάδης
Γραμματέας της ΚΕ του ΚΚΕ"
ΚΕΙΜΕΝΟ 5
Ο Σπύρος Μελάς στην
Εστία της 28ης Οκτωβρίου 1940 για το
κλίμα που επικράτησε στην πρωτεύουσα
Επτακόσιες χιλιάδες άνθρωποι - και ήσαν δεν ήσαν - όλοι-όλοι
αποτελούσαν την Ελλάδα, όταν πήραν την εκπληκτική απόφασι ν' αποτινάξουν το
ζυγό της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Πόσους οπλοφόρους μπορούσαν να βγάλουν; Μια
φούχτα. Και με τι οπλισμό; Διαβάστε τα απομνημονεύματα του Φωτάκου, του
γραμματέως του Κολοκοτρώνη, να ιδήτε: Κοντάρια, σούβλες· και, επιπλέον, «κάτι
σκουρομαχαίρες, οπού δεν κολλούσαν ούτε εις το ξύλον, πολύ ολιγώτερον εις το
ανθρώπινον σώμα». Και με τι πυρομαχικά; Με μερικά βαρέλια μπαρούτι, που είχε
φέρει ο Παπαφλέσσας από τις συνεισφορές των Ελλήνων της Σμύρνης, και με την
ελάχιστη παραγωγή των μπαρουτόμυλων της Δημητσάνας. Και με τι διπλωματικές
προϋποθέσεις; Όλη την Ευρώπη εναντίον τους. Και όμως, σήκωσαν τη σημαία, μ' ένα
θάρρος υπεράνθρωπο. Από πού το αντλούσαν; Από δύο δυνάμεις ακαταμάχητες: Από
την αιώνια ιδέα της Ελλάδος· και από την αιώνια ιδέα της δικαιοσύνης. Όταν ο
γερος του Μωρηά προσφώνησε τα παλληκάρια, για πρώτη φορά, με τη μαγική λέξι:
- Έλληνες!...
Ξύπνησε διά μιάς, μέσα τους, ιστορία τριών χιλιάδων χρόνων,
γεμάτη από κατορθώματα εκατό φορές δοξασμένα, γιατί πάντα ήτανε νίκες
περίλαμπρες της υπερψυχίας εναντίον της υπεροπλίας - νίκες της εσωτερικής αξίας
του ανθρώπου, της υψηλής συνειδήσεως εναντίον του ψυχροτέρου των τεράτων - της
υλικής βίας. Και το θαύμα έγινε. Οι άμαχοι ραγιάδες βγήκαν λιοντάρια· μέσα σε
λίγες βδομάδες τους είδε ο κόσμος, έκπληκτος, πολιορκητάς και πορθητάς κάστρων,
όπως της Τριπόλεως και του Ναυπλίου· και νικητάς ισχυρών στρατιών, όπως αυτή
του Δράμαλη. Μόλις είχεν αρχίσει η μάχη στα Δερβενάκια, που υπήρξεν ο τάφος
του, όταν ο Κολοκοτρώνης είδεν αντίκρυ του ένα τσοπανάκο, που στεκότανε,
παράμερα, μελαγχολικός:
- Γιατί δεν πας και συ να πολεμήσης, βρε Έλληνα; τον ρώτησε.
- Δεν έχω άρματα! του απεκρίθη ο νεαρός βοσκός:
- Και η αγκλίτσα όπλο είνε, μωρέ! Σύρε να σκοτώσης μ' αυτήν
έναν εχθρό, να πάρης τ' άρματά του και να μπης στη μάχη!
Το βράδυ της ίδιας ημέρας τον είδε με καρυοφύλι και
γιαταγάνι, μπαρουτοκαπνισμένο, ματωμένο και νικητή. Αυτό το θαύμα είνε
καθημερινό μέσα στις πάμφωτες σελίδες της Ελληνικής ιστορίας. Το γνώρισαν οι
Πέρσαι στον Μαραθώνα και στα νερά της Σαλαμίνας· το γνώρισαν οι Άραβες, όταν το
μαύρο τους κύμα έσπασε, μ' αφρούς αιμάτων, επάνω στα τείχη του Βυζαντίου· το
γνώρισαν πρόσφατοι εχθροί στην Τζουμαγιά, στην Κρέσνα, στο Σκρα-Ντιλέγκεν. Κι'
ελπίζω στο Θεό, τον γενικό θεό της ανθρωπότητας και τον ειδικό της Ελλάδος -
γιατί υπάρχει κι' αυτός, είμαι βέβαιος - ότι θα το γνωρίσουν, αυτό το θαύμα, οι
σημερινοί επιδρομείς. Γι' αυτό εγγυάται το υπέροχο πνεύμα του λαού, η ακλόνητη
πίστι του στο έθνος και στον αρχηγό του, που ενεπνεύσθη τη στάσι του από τα
υψηλότερα παραδείγματα της Ελληνικής ιστορίας, η βαθύτατη και ήρεμη συνείδησις,
ότι μάχεται για τα ευγενέστερα ιδανικά του ανθρώπου, που συνοψίζονται σε μια
λέξι: Ελλάς! Αυτή μιλούσε σήμερα το πρωΐ, στα στήθη της νεότητος, που
πλημμύρισε με τις ζητωκραυγές και τα θούριά της, τους δρόμους της πρωτευούσης -
μιλούσε με τους θρύλους και την ιστορία των αιώνων, με το φως, που καταύγασε
την ανθρωπότητα και στης πιο σκοτεινές περιόδους της, με την αίγλη των
λαμπρότερων σελίδων της, με το ηθικό μεγαλείο της, με την ακατάβλητη ψυχή της,
που έγινε πάντα το προζύμι όλων των ανθρωπίνων αναγεννήσεων.
Ας έρθουν τώρα, όλοι εκείνοι, που μας έλεγαν ότι οι καιροί
σήμερα είνε διαφορετικοί, ότι, με τα σύγχρονα μέσα, δεν μπορεί να παίξη κανένα
ρόλο η ευψυχία. Ας έρθουν να ιδούν αυτόν τον πληθυσμό, που εφαντάζοντο πως θα
πτοήσουν τα φτερά του θανάτου. Εις μάτην τον καλούσαν η σειρήνες του συναγερμού
στα καταφύγια. Η νεότης, ακάλυπτη, τραγουδώντας στους δρόμους, παίζοντας με τον
κίνδυνο και το θάνατο, παρακολουθούσε τ' αντιαεροπορικά πυρά εναντίον των
εχθρικών αεροπλάνων. Κάποια στιγμή, ένας νέος με πλησιάζει, μ' αγκαλιάζει
συγκινημένος:
- Έχε γεια, φεύγω!
- Εκάλεσαν την ηλικία σου;
- Όχι, έχω απαλλαγή, αλλά πάω εθελοντής: Ζήτω η Ελλάς!...
Και ήταν ένας γλεντζές αυτός, ένας ακκορντεονίστας
νυκτερινού κέντρου. Από την ανοικτή πόρτα του γραφείου μου, την ώρα που
βροντούσαν τα πυροβόλα, επάνω στο κομμάτι του σκεπασμένου φθινοπωρινού ουρανού,
γράφονται δυο μαύρα στίγματα, δυο έντομα πετούν, ξυρίζοντας τα νέφη: Είνε τα φτερά
του θανάτου. Περνούν για να σπειρουνίσουν την έμπνευσι των συντακτών, που
γράφουν, σκυμμένοι στα τραπέζια τους, σαν να μη συμβαίνη τίποτε. Από τους
δρόμους ως τα γραφεία δεν υπάρχει ένας άνθρωπος, αυτή τη στιγμή, που να μη έχη
βαθύτατη συνείδησι της σημασίας του μεγαλείου αυτού του αγώνος. Αν είνε σκληρός
ο κλήρος που έλαχε στον μικρόν αυτό λαό, είνε όμως τρισένδοξος: Μέσα στην
απέραντη θάλασσα των σκλάβων, που ενδίδουν στην απαίσια μορφή της βίας,
καλείται να ορθωθή και να παλαίση, στ' όνομα της αιωνίας Ελλάδος, για να σώση
ό,τι συμβολίζει αυτή η λέξις στην ιστορία της ανθρωπότητος: Την ελευθερία, την
τιμή και την ηθική αξιοπρέπεια του ανθρώπου. Κι' αν η Μοίρα μας έγραψε να
ολοκαυτωθούμε σ' αυτό τον αγώνα, να ιδούμε τη χώρα μαςερείπια αιματόβρεκτα κι'
αποκαΐδια καπνισμένα και στάχτη απ' άκρου εις άκρον, ο ρόλος μας, στη θλιβερή
αυτή στιγμή της ιστορίας, θ' απομείνη πάντα σπουδαίος. Θα δείξουμε στα
εκτραχηλισμένα θηρία, που μάταια προσπαθούν να κρυφτούν κάτω από τα τελευταία
κουρέλια ενός καταρρεύσαντος πολιτισμού, ότι υπάρχουν ακόμη άνθρωποι επάνω στον
πολυπαθή αυτόν φλοιόν της γης.
Σπύρος Μελάς
ΚΕΙΜΕΝΟ 6
Εξομολόγηση του
Ιωάννη Μεταξά σε απόρρητη συνομιλία του με τους διευθυντές των μεγάλων
αθηναϊκών εφημερίδων την επαύριο της 28ης Οκτωβρίου (Πηγή: Ι. Μεταξάς,
Το προσωπικό του Ημερολόγιο, τ. Δ, Αθήνα 1960, σ. 523-524):
Σας εκάλεσα σήμερα
για να σας μιλήσω με χαρτιά ανοικτά. Θα σας ειπώ τα πάντα. Θα σας ειπώ ακόμη
και τα μεγάλα μου πολιτικά μυστικά. Θέλω να ξέρετε και σεις όλα τα σχετικά με
την εθνικήν μας περιπέτειαν ώστε να γράφετε, όχι συμμορφούμενοι προς τας
οδηγίας μου, αλλά εμπνεόμενοι, εις την προσωπικήν σας πίστιν, από την γνώσιν
των πραγμάτων. (…)
Ομολογώ ότι εμπρός
εις την φοβεράν ευθύνην της αναμίξεως της Ελλάδος εις τέτοιον μάλιστα πόλεμον,
έκρινα πως καθήκον μου ήτο να δω εάν θα ήτο δυνατόν να προφυλάξω τον τόπον από
αυτόν, έστω και διά παντός τρόπου, ο οποίος όμως θα συμβιβάζετο με τα
γενικώτερα συμφέροντα του Έθνους. Εις σχετικάς βολιδοσκοπήσεις προς την
κατεύθυνσιν του Άξονος μού εδόθη να εννοήσω σαφώς ότι η μόνη λύσις θα μπορούσε
να είναι μία εκουσία προσχώρησις της Ελλάδος εις την "Νέαν Τάξιν".
Προσχώρησις που θα εγένετο λίαν ευχαρίστως δεκτή από τον Χίτλερ ως
"εραστήν του ελληνικού πνεύματος". Συγχρόνως όμως μου εδόθη να
εννοήσω ότι η ένταξις εις την Νέαν Τάξιν προϋποθέτει προκαταρκτικήν άρσιν όλων
των παλαιών διαφορών με τους γείτονάς μας. Και ναι μεν αυτό θα συνεπήγετο
φυσικά θυσίας τινάς διά την Ελλάδα, αλλά αι θυσίαι θα έπρεπε να θεωρηθούν
απολύτως "ασήμαντοι" εμπρός εις τα "οικονομικά και άλλα
πλεονεκτήματα" τα οποία θα είχε διά την Ελλάδα η Νέα Τάξις εις την Ευρώπην
και εις την Βαλκανικήν. Φυσικά, με πάσαν περίσκεψιν και ανεπισήμως, επεδίωξα
δι' όλων των μέσων να κατατοπισθώ συγκεκριμένως ποίαι θα ήσαν αι θυσίαι αυταί,
με τας οποίας η Ελλάς θα έπρεπε να πληρώση την ατίμωσίν της της εξ ιδίας
θελήσεως προσφοράς της, να υπαχθή εις την Νέαν Τάξιν. Με καταφανή προσπάθειαν
αποφυγής σαφούς καθορισμού μού εδόθη να καταλάβω ότι η προς Έλληνας στοργή του
Χίτλερ ήτο η εγγύησις ότι αι θυσίαι αυταί θα περιωρίζοντο εις το ελάχιστον
δυνατόν.
Όταν επέμεινα να
κατατοπισθώ, πόσον επί τέλους θα μπορούσε να είναι αυτό το
"ελάχιστον" τελικώς μας εδόθη να καταλάβωμεν ότι τούτο συνίστατο εις
μερικάς ικανοποιήσεις προς την Ιταλίαν δυτικώς μέχρι Πρεβέζης, ίσως και προς
την Βουλγαρίαν ανατολικώς μέχρι Δεδεαγάτς (Αλεξανδρουπόλεως).
Δηλαδή θα έπρεπε διά
να αποφύγωμεν τον πόλεμον, να γίνωμεν εθελονταί δούλοι και να πληρώσωμεν αυτήν
την "τιμήν" με το άπλωμα του δεξιού χεριού της Ελλάδος προς
ακρωτηριασμόν από την Ιταλίαν και του αριστερού προς ακρωτηριασμόν από την
Βουλγαρίαν. Φυσικά δεν ήτο δύσκολον να προβλέψη κανείς ότι εις μίαν τοιαύτην
περίπτωσιν οι Άγγλοι θα έκοβαν και αυτοί τα πόδια της Ελλάδος. Και με το
δίκαιόν των. Κυρίαρχοι πάντοτε της θαλάσσης δεν θα παρέλιπον υπερασπίζοντες
πλέον τον εαυτόν των, έπειτα από μίαν τοιαύτην αυτοδούλωσιν της Ελλάδος εις
τους εχθρούς των, να καταλάβουν την Κρήτην και τας άλλας νήσους μας
τουλάχιστον. Το συμπέρασμα αυτό δεν προέκυπτεν μόνον από την πλέον απλήν
λογικήν, αλλά και από ασφαλείς και βεβαίας πληροφορίας εξ Αιγύπτου, καθ' ας
είχεν ήδη προμελετηθή και αντιμετωπισθή η ενέργεια που θα έπρεπε να γίνη ως
φυσικόν επακόλουθον πάσης τυχόν εκουσίας ή ακουσίας συνεργασίας της Ελλάδος με
τον Άξονα εις τας ελληνικάς νήσους και προς παρεμπόδισιν εν περιπτώσει της
δυνατότητος διά τον Άξονα να τας χρησιμοποιήση.
Δεν δύναμαι, αφ'
ετέρου, να μη παραδεχθώ ότι εις μίαν τοιαύτην περίπτωσιν το δίκαιο δεν θα
ευρίσκετο με το μέρος της Κυβερνήσεως η οποία διά να προφυλάξη τον λαόν από τον
πόλεμον θα τον κατεδίκαζεν εις εθελουσία υποδούλωσιν μετ' εθνικού
ακρωτηριασμού.
Αυτή η δήθεν
προφύλαξις θα ήτο διά την τύχην τής εις το μέλλον ελληνικής φυλής πλέον ολεθρία
και από τας χειροτέρας έστω συνεπείας οποιουδήποτε πολέμου. Το δίκαιον λοιπόν,
δεν θα ήτο με το μέρος της Κυβερνήσεως των Αθηνών, εάν η τελευταία ενήργει κατά
τας υποδείξεις του Βερολίνου που
ανέφερα. Το δίκαιον θα ήτο με το μέρος του ελληνικού λαού, ο οποίος θα
κατεδίκαζεν αυτήν, και των Άγγλων οι οποίοι υπερασπιζόμενοι την ύπαρξίν των, επίσης
δικαίως, θα ελάμβανον τα μέτρα που εφέροντο έχοντες μελετήσει εισακούοντες
άλλωστε τας δικαίας αιτιάσεις των Ελλήνων, οίαι θα προέκυπτον εν καιρώ αν
εδίδετο η εύλογος αύτη αφορμή.
Θα εδημιουργούντο
όχι δύο όπως το 1916, αλλά τρεις αυτήν την φοράν Ελλάδες. Πρώτη θα ήτο η
επίσημος των Αθηνών η οποία θε είχε φθάσει εις την πώρωσιν και το κατάντημα διά
να αποφύγη τον πόλεμον, να δεχθή να γίνη εθελοντής δούλος, πληρώνουσα μάλιστα
την τιμήν αυτήν και με την συγκατάθεσίν της να αυτοακρωτηριασθή τραγικώτατα παραδίνουσα
εις την δουλείαν πληθυσμούς αμιγώς ελληνικούς και μάλιστα δύναμαι να ειπώ τους
ελληνικωτέρους των ελληνικών τοιούτους. Δευτέρα θα ήτο η πραγματική Ελλάς.
Δηλαδή η παμψηφία της κοινής γνώμης του Έθνους, το οποίον ποτέ δεν θα απεδέχετο
την εκουσίαν του υποδούλωσιν πληρωνομένην μάλιστα με εθνικόν ακρωτηριασμόν
αφόρητον και ισοδυναμούσαν με οριστικήν ατίμωσιν και μελλοντικήν βεβαίαν
εκμηδένισιν του Ελληνισμού ως εννοίας και οντότητος, εκμηδένισιν πρώτον ηθικήν,
και δεύτερον εν συνεχεία της ηθικής και υλικήν. Το Έθνος ουδέποτε θα συνεχώρει
εις τον Βασιλέα και την Εθνικήν Κυβέρνησιν της 4ης Αυγούστου,
τοιαύτην πολιτικήν. Τρίτη, τέλος, θα προέκυπτε μία ακόμη Ελλάς, η Ελλάς την
οποίαν δεν θα παρέλειπον να δημιουργήσουν, φυσικά με την επίκλησιν του δημοκρατισμού,
οι δημοκρατικοί Έλληνες υπό την κάλυψιν του βρετανικού στόλου εις τας νήσους
Κρήτην και εις τας άλλας. Η τρίτη αύτη Ελλάς, η "Δημοκρατική" θα είχε
με το μέρος της όχι μόνον την πρόθυμον υποστήριξιν της Αγγλίας εις την οποίαν
θα έδιδε το δικαίωμα να καλύψη τας νήσους μας, καλυπτόμενη και η ιδία εις την
βόρειον Αφρικήν, αλλά θα είχε με το μέρος της και το εθνικό δίκαιον. Η ηθική
της δύναμις, λοιπόν, θα απερρόφα μοιραίως την επίσημον Ελλάδα, διότι θα
διέθετεν, η τρίτη αύτη Ελλάς, την ανεπιφύλακτον έγκρισιν και ενίσχυσιν της
ανεπισήμου "δευτέρας" Ελλάδος, της εθνικής δημοσίας γνώμης εν τη
παμψηφία της".