ΚΕΙΜΕΝΟ 1

 

Χρονολογικοί πίνακες των φασιστικών κινημάτων στην Ιταλία και τη Γερμανία (Πηγή: Χρονολόγιο του S. J. Woolf (ed.), European Fascism, Vintage Books 1969)

 

Ι. ΙΤΑΛΙΑ

1919

Ίδρυση του πρώτου φασιστικού πυρήνα στην Ευρώπη. Πρόκειται για την οργάνωση "Fasci Italiani di Combattimento". Ο ποιητής D' Annunzio καταλαμβάνει το Fiume (12/9), σημερινή πόλη Ριέκα στην Αδριατική θάλασσα. Εκδήλωση του ιταλικού αλυτρωτισμού (= επιθυμία σύμπτωσης κρατικών ορίων και έθνους).

1921

Ο Mussolini ιδρύει το Εθνικό Φασιστικό Κόμμα (PNF).

1922

(28 Oκτ.): πορεία των φασιστών στη Ρώμη. Στις 31 Οκτωβρίου ο Mussolini σχηματίζει κυβέρνηση συνασπισμού με την ανοχή του βασιλέα Βίκτωρα Εμμανουήλ Γ΄, ο οποίος αρνείται να υπογράψει το διάταγμα που υποβάλλει ο πρωθυπουργός Φάκτα για την κήρυξη επιβολής κατάστασης πολιορκίας. Ο Φάκτα παραιτείται. Δεκατρείς εργάτες πέφτουν νεκροί προβάλλοντας αντίσταση εναντίον των φασιστών. Ο Mussolini πρωθυπουργός, υπουργός Εσωτερικών και Εξωτερικών.

1923

Με το νέο εκλογικό νόμο, το κόμμα που έχει τη σχετική πλειοψηφία στο λαό αποκτά τα δύο τρίτα των εδρών στη Βουλή (= πορεία προς τον κρατικό αυταρχισμό και τον κυριαρχικό ρόλο της πολιτικής εξουσίας).

1924

Ο σοσιαλιστής βουλευτής Matteotti απάγεται και δολοφονείται (=  χρήση βίας για πολιτικούς λόγους) σε μια προσπάθεια να κατασιγαστεί κάθε φωνή διαμαρτυρίας.

1925

Συμφωνία μεταξύ του Συνδέσμου των Ιταλών Βιομηχάνων και των ελεγχομένων από τους φασίστες συνδικάτων (Κορπορατισμός: ταξική συνεργασία υπό την αιγίδα του κράτους). Ο Mussolini αποκτά τον πλήρη έλεγχο της κυβέρνησης και του κράτους.

1926

Καταργείται το δικαίωμα της απεργίας. Μέτρα έκτακτης ανάγκης για την προάσπιση της φασιστικής δικτατορίας. Ιδρύεται η OVRA, η φασιστική μυστική αστυνομία, όπως και το Δικαστήριο Κρατικής Ασφάλειας.

1929

 Συμφωνία του Mussolini με τον Πάπα Πίο ΙΑ΄ (= συμφωνία του Λατερανού: ο καθολικισμός αναγορεύεται σε επίσημη θρησκεία της Ιταλίας, το Βατικανό γίνεται ανεξάρτητο παπικό κράτος, οι ιερείς μισθοδοτούνται από το κράτος, αλλά δεν πρέπει να εντάσσονται σε κανένα πολιτικό κόμμα).

1934

Συμφωνία Mussolini και Hitler στη Βενετία.

1935

Εισβολή της Ιταλίας στην Αβησσυνία.

1936

Άξονας Ρώμης - Βερολίνου.

1938

Πρώτα μέτρα εναντίον των Εβραίων.

1939

Προσάρτηση της Αλβανίας.

1940

(28 Οκτ.) Επίθεση εναντίον της Ελλάδος,

1943

Το μεγάλο Συμβούλιο του Φασισμού απαλλάσσει τον Mussolini από τα καθήκοντά του. Οι Γερμανοί καταλαμβάνουν την Ιταλία. Ο Mussolini δημιουργεί την "Κοινωνική Φασιστική Δημοκρατία" του Salo στη βόρεια Ιταλία. Απόβαση των δυτικών Συμμάχων στη Σικελία.

1945

(28 Απρ.) Ο Mussolini δολοφονείται από ιταλούς αντάρτες.

 

ΙΙ. ΓΕΡΜΑΝΙΑ

1889

(20 Απρ.) Γεννιέται ο Hitler στο Braunau της Αυστρίας.

1918

Η Γερμανία γίνεται χώρα δημοκρατική (η Δημοκρατία της Βαϊμάρης).

1919

Ο Drexler ιδρύει το "Γερμανικό Κόμμα των Εργατών", πρώτο πυρήνα του ναζιστικού κόμματος. Ο Hitler συμμετέχει σε αυτό. Υπογράφεται η συνθήκη των Βερσαλλιών.

1920

Αποτυγχάνει το ναζιστικό πραξικόπημα στο Βερολίνο.

1923

 Η Γερμανία δηλώνει ότι δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις πολεμικές αποζημιώσεις που οφείλει να καταβάλει ως υπεύθυνη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Γαλλικός και βελγικός στρατός καταλαμβάνει την περιοχή της Ruhr. Καθεστώς έκτακτης ανάγκης στη Βαυαρία. Αποτυχημένο πραξικόπημα των Ναζί στο Μόναχο. Το ναζιστικό κόμμα διαλύεται με τη βία.

(Άνοιξη - Φθινόπωρο)

Συλλαμβάνεται ο Hitler για τη συμμετοχή του στο πραξικόπημα και καταδικάζεται σε πέντε χρόνια φυλάκιση. Όμως στις 20 Δεκεμβρίου δίνεται γενική αμνηστία και ο Hitler απελευθερώνεται από τις φυλακές.

1925

Μετά την υπογραφή του "Συμφώνου Ντόους" τα γαλλικά στρατεύματα εγκαταλείπουν την περιοχή του Ruhr τον Αύγουστο του 1925.

1927

(27 Φεβρ.) Επανιδρύεται το ναζιστικό κόμμα N.S.D.A.P. = National - Sozialistische Deutsche Arbeiter Partei.

1930

Στις εκλογές οι Ναζί εκλέγουν 107 βουλευτές.

(Δεκ.) Οι γερμανοί άνεργοι φθάνουν τα 4,5 περίπου εκατομμύρια.

1931

(Δεκ.) Ο αριθμός των ανέργων στη Γερμανία ανέρχεται πλέον στα 6.000.000.

1931 - 1932

Γίνεται συνεχώς μεγαλύτερη προσφυγή στο άρθρο 48 του Συντάγματος της Βαϊμάρης "περί του δικαίου και της ανάγκης". Το άρθρο 48 προέβλεπε ανάθεση οιονεί δικτατορικών εξουσιών στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Συγκεκριμένα, του έδινε το δικαίωμα της περιστολής των ατομικών δικαιωμάτων στις περιπτώσεις "απειλής της δημόσιας τάξης και ασφαλείας". Ενδεικτικά αξίζει να αναφερθεί ότι το 1930 εκδόθηκαν πέντε προεδρικά διατάγματα, το 1931 σαράντα τρία και το 1932 πενήντα επτά.

1932

Ο Hitler συμμετέχει στις προεδρικές εκλογές, αλλά ηττάται από τον στρατάρχη Hindenburg. Ψηφίζεται, όμως, από 13.417.460 ψηφοφόρους. Στις 31 Ιουλίου στις γενικές εκλογές οι Ναζί εκλέγουν 230 βουλευτές. Στις 6 Νοεμβρίου, στις επόμενες εκλογές, οι Ναζί εκλέγουν 196 βουλευτές. Η μεγάλη οικονομική ύφεση οδηγεί στην ανεργία το 31% του εργατικού δυναμικού της Γερμανίας.

1933

(30 Ιαν.) Ο Hitler γίνεται καγκελάριος της Γερμανίας. Ψηφίζεται το δικαίωμα της κυβέρνησης να προσφεύγει στη χρήση βίας εναντίον των δυνητικών ανατροπέων της "δημοκρατίας". Στις εκλογές της 5ης Μαρτίου, οι Ναζί εκλέγουν 288 βουλευτές και κερδίζουν το 43,9 των ψήφων. Καταργούνται τα συνδικάτα. Η Γερμανία πλέον κυβερνάται δικτατορικά και εγκαταλείπει την Κοινωνία των Εθνών. Στις 21 Μαρτίου όλα τα κόμματα της γερμανικής Βουλής - εκτός του Σοσιαλδημοκρατικού - ψηφίζουν υπέρ της παροχής απόλυτης εξουσίας στον Hitler. Την 1η Απριλίου κηρύσσεται πανεθνικό μποϊκοτάζ εναντίον των εβραϊκών επιχειρήσεων. Θέσπιση νόμων για την υποχρεωτική στείρωση ομάδων πληθυσμού που κρίνονται εκφυλισμένες (ασθενείς, αλκοολικοί, ομοφυλόφιλοι κ.λπ.). Έως το 1945 θα έχουν στειρωθεί 360.000 πολίτες.

1934

(29-30 Ιουν.) Εκκαθαρίζονται τα παραστρατιωτικά Τάγματα Εφόδου (S.A.) και δολοφονούνται 85 επίλεκτα στελέχη της αριστερής πτέρυγας του NSDAP (λ.χ. Strasser, Rohm κ.λπ.), που υποστήριζαν τη ριζική απομάκρυνση των παλαιών ελίτ από τα κέντρα λήψης αποφάσεων.

1935

(15 Σεπτ.) "Ρατσιστικοί νόμοι της Νυρεμβέργης", με τους οποίους αφαιρούνται από τους Εβραίους όλα τα πολιτικά δικαιώματα.

1936

Η Γερμανία καταλαμβάνει την αποστρατιωτικοποιημένη ζώνη του Ρήνου. Ο Himmler γίνεται αρχηγός της γερμανικής αστυνομίας. Γερμανοϊαπωνικό Σύμφωνο Φιλίας.

1938

Γερμανική εισβολή στην Αυστρία.

1939

Κατάληψη της Τσεχοσλοβακίας. Κατάληψη της Πολωνίας. Ρωσογερμανικό Σύμφωνο μη επιθέσεων (Μολότωφ - Ρίμπεντροπ).

1940

Τον Απρίλιο καταλαμβάνεται η Δανία και η Νορβηγία, το Μάιο το Βέλγιο, η Ολλανδία, το Λουξεμβούργο και η Γαλλία. Εγκαταλείπεται το σχέδιο της εισβολής στη Μεγάλη Βρετανία μετά την αποτυχία της "αερομαχίας για την Αγγλία" και παρά τους καταστροφικούς βομβαρδισμούς των αγγλικών πόλεων.

1941

Την άνοιξη καταλαμβάνεται η Ελλάδα και οι υπόλοιπες βαλκανικές χώρες. Στις 22 Ιουνίου τα γερμανικά στρατεύματα εισβάλλουν στη Σοβιετική Ένωση. Αρχίζει η μαζική εξόντωση των Εβραίων. Στις 11 Δεκεμβρίου η Γερμανία κηρύσσει τον πόλεμο στις Η.Π.Α. Ο πόλεμος γίνεται παγκόσμιος.

1944

(Ιούλ.) Συνωμοσία ανώτατων γερμανών στρατιωτικών κατά του Hitler και αποτυχημένη βομβιστική επίθεση εναντίον του.

1945

(30 Απρ.) Ο Hitler αυτοκτονεί στο Βερολίνο.

 

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

 

Ταξική προέλευση των μελών του ιταλικού φασιστικού κόμματος και του γερμανικού ναζιστικού κόμματος (Πηγές: Reinhart Kuhnl, Μορφές αστικής κυριαρχίας. Φιλελευθερισμός - Φασισμός, μτφρ. Χρήστος Πατσάλης, Εγνατία / Rowohlt, Θεσσαλονίκη, σ. 138 και Λιονέλ Ρισάρ, Ναζισμός και κουλτούρα, μτφρ. Λ. Αβαγιανού, Αστέρι, Αθήνα 1980, σ. 374)

 

ΙΤΑΛΙΑ

(σ.σ. για το φασιστικό κόμμα της Ιταλίας υπάρχει μία καταμέτρηση 151.146 μελών από το Νοέμβριο του 1921 - δηλαδή του ημίσεος περίπου των μελών του - που δίνει την ακόλουθη εικόνα)

Έμποροι και τεχνίτες      9,2%

Βιομήχανοι         2,8%

Ελεύθεροι επαγγελματίες   6,6%

Ιδιωτικοί υπάλληλοι      9,8%

Δημόσιοι υπάλληλοι      4,8%

Δάσκαλοι         1,1%

Σπουδαστές         13%

Αγρότες            12%

ΓΕΡΜΑΝΙΑ

Ελεύθεροι επαγγελματίες   20,7%

Κρατικοί λειτουργοί      8,3%

Υπάλληλοι         25,6%

Εργάτες            8,5%

Αγρότες            14%

 

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

 

Ένας ορισμός του ολοκληρωτισμού (Πηγή: John B. Thompson, Studies in the Theory of Ideology, Cambridge University Press 1984, σ. 28-29):

 

Ο Lefort χρησιμοποιεί τον όρο "ολοκληρωτισμός" ως ένα γενικό όρο που συμπεριλαμβάνει τόσο τα φασιστικά καθεστώτα, όσο και αυτά που ονομάζονται "κομμουνιστικά". Δεν αρνείται το γεγονός ότι υφίστανται σημαντικές διαφορές μεταξύ του φασισμού και του κομμουνισμού. Ισχυρίζεται ωστόσο πως (…) αυτοί οι δύο τύποι καθεστώτος είναι δυνατό να εξετάζονται μαζί (…). Ειδικότερα, ο ολοκληρωτικός λόγος εξαλείφει το διαχωρισμό μεταξύ κράτους και κοινωνίας πολιτών, επιδιώκοντας, διαμέσου του μαζικού κόμματος, να συγχωνεύσει την παρουσία του κράτους καθ΄ ολοκληρία μέσα στην κοινωνική σφαίρα (…). Ενώ η αστική ιδεολογία διατηρεί ένα κενό (ένα χάσμα) ανάμεσα στο λόγο και την εξουσία (= πολιτική δύναμη), και γι΄αυτό είναι σε θέση να αντιτίθεται στον εαυτό της χωρίς να αυτοκαταστρέφεται, ο ολοκληρωτικός λόγος - ιδεολογία - πρέπει να ταυτίζει τον εαυτό του με την εξουσία και τους φορείς της. Έτσι, λοιπόν, δεν είναι δυνατό να υπάρξουν αντιθέσεις σε ένα ολοκληρωτικό κράτος: αυτές πρέπει να απορριφθούν ή αλλιώς πρέπει ο λόγος να δώσει τη θέση του στην τρομοκρατία (…).